Czy zabawy oswajające jedzenie mogą faktycznie pomóc zwiększyć różnorodność diety Dziecka?
Zabawy oswajające jedzenie mogą być bardzo pomocne w odkrywaniu świata smaków przez Najmłodszych. Badania naukowe pokazują jednoznacznie, że różne formy zapoznawania się z jedzeniem w zabawie, istotnie wpływają na chęć jego próbowania przez Dzieci. W poniższym wpisie opowiem Wam w skrócie o neofobii rozwojowej i o tym, jak można wspierać Najmłodszych w tym trudnym okresie, stosując zabawy oswajające jedzenie.
Zainteresuje Cię również:
- Co to jest integracja sensoryczna?
- Sensoryczny świat zabawy – nowy cykl wpisów eksperckich na blogu
- Zabawa z dzieckiem jako furtka do jego świata
- Zabawy sensoryczne regulujące poziom pobudzenia
- Integracja sensoryczna (SI) – po co nam ona? Kilka słów okiem specjalisty.
- Integracja sensoryczna dla dzieci – czy to nowa moda?
- Integracja sensoryczna w domu podczas pandemii, czy to możliwe?
Co się stało z moim małym Smakoszem?
W okolicy drugiego roku życia bardzo często zdarza się, że dziecko, które dotychczas z entuzjazmem próbowało różnych produktów i potraw, nagle zaczyna być nieufne i ostrożne w stosunku do jedzenia. Zjawisko, które może za tym stać to tak zwana neofobia pokarmowa. Stanowi ona mechanizm ewolucyjny i występuje zwykle pomiędzy 2 a 6 rokiem życia. Dziecko, które nagle staje się bardziej mobilne i niezależne od opiekunów jest dzięki temu chronione przed zatruciem pokarmem niejadalnym. To właśnie tłumaczy dziecięcy lęk przed nieznanym, inaczej wyglądającym, nowym pożywieniem. Stopień nasilenia neofobii pokarmowej jest kwestią bardzo indywidualną. Grupą produktów, które bardzo często są traktowane podejrzliwie są warzywa i owoce, na których spożyciu zazwyczaj bardzo nam Rodzicom zależy [1].
Jak wspierać Dziecko w okresie neofobii?
Bardzo ważne jest nasze podejście do karmienia Dzieci. Warto być wrażliwym na potrzeby i komunikaty płynące ze strony Dziecka i odpowiadać na nie z poszanowaniem Jego granic. Dzięki temu stwarzamy bezpieczną relację, w której Dziecku jest znacznie łatwiej próbować, uczyć się nowych smaków, pokonać swój lęk przed nieznanym. Przyjazna atmosfera przy stole, brak presji i zrozumienie, że Dziecko rozwojowo może odczuwać strach przed spróbowaniem czegoś, co chociażby odrobinę inaczej wygląda lub pachnie są bardzo ważne. Rodzic, którego Dziecko je w jego odczuciu za mało ilościowo lub za mało różnorodnie, przeżywa ogromny stres. Może w związku z tym obawiać się o zdrowie i rozwój swojego Dziecka. Pamiętajmy jednak, żeby z powodu naszego stresu, nie nakładać na Dzieci presji, bo to w żaden sposób Ich nie wspiera. W sytuacji, w której Rodzic odczuwa stres związany z jedzeniem swojego Dziecka, warto skonsultować się ze specjalistą [2].
Zabawy oswajające jedzenie – czy to ma sens?
Zabawy oswajające jedzenie mogą być dużym wsparciem dla Dziecka w okresie neofobii. Są także bardzo istotnym elementem terapii karmienia dla Dzieci z różnego rodzaju trudnościami z jedzeniem. Badania naukowe wskazują, że różnego rodzaju strategie oswajające i zabawy z dzieckiem znacząco wpływają na akceptację warzyw i owoców. W dodatku, zwiększają chęć próbowania nowych potraw. Dowiedziono, że następujące działania mogą być skuteczną formą oswajania jedzenia:
- Ekspozycja wizualna ( na przykład kontakt z produktami spożywczymi w różnych codziennych czynnościach i zabawach, poznawanie wyglądu i pochodzenia jedzenia z wykorzystaniem książek)
- Zabawy sensoryczne z udziałem jedzenia
- Zabawy sensoryczne bez udziału produktów spożywczych ( na przykład oswajanie cech dotykowych różnych obiektów, mas plastycznych, itp…) [1,3,4,5,6].
Codzienne czynności jako zabawy oswajające jedzenie
Jedzenie możemy oswajać na wiele różnych sposobów. Jest też mnóstwo czynności dnia codziennego, które możemy wykorzystać, zamieniając je w zabawy oswajające jedzenie. Maluchy uwielbiają brać udział w rodzinnym życiu oraz pomagać w obowiązkach. Dzięki temu, poznają cały proces „powstawania potrawy”, począwszy od zakupów lub własnej uprawy warzyw i owoców aż po ich wszechstronne wykorzystanie w kuchni. Warto więc zaangażować małe rączki w :
- prace w ogródku, balkonowe uprawy w doniczkach lub nawet różnego rodzaju eksperymenty z uprawą roślin na parapecie z nasion i/lub resztek ,
- zakupy (aktualnie jest to ograniczone, ale niżej pokażę zabawy w zakupy),
- wspólne wypakowywanie zakupów,
- przygotowywanie posiłków
Pomoc w sianiu, sadzeniu a następnie pielęgnacji upraw i zbieraniu plonów stanowi wspaniałą okazję do poznania jedzenia bliżej. Jeśli podobnie jak ja nie jesteście szczęśliwymi posiadaczami ogródka, można pomyśleć o uprawach balkonowych lub parapetowych. Warto spróbować uprawy ziół, kiełków, różnych roślin w doniczkach (np. pomidorki koktajlowe, truskawki, poziomki). Ciekawym pomysłem na eksperymenty może być też uprawa warzyw z resztek. Myślę, że tego typu aktywności to wspaniałe, naturalne zabawy oswajające jedzenie.
Innym świetnym sposobem na oswajanie jedzenia jest wspólne gotowanie i przygotowywanie posiłków. Zabawa z Dzieckiem w kuchni jest świetnym zaproszeniem do spróbowania czegoś nowego. Ponadto, daje Dziecku poczucie kontroli nad składem potrawy.
Przykłady zabaw oswajających jedzenie
Zabawy oswajające jedzenie bazują na obcowaniu z różnym cechami sensorycznymi jedzenia. Wśród nich należy wymienić wygląd, zapach, cechy dotykowe (konsystencja, faktura, lepkość, wilgotność), dźwięk towarzyszący jedzeniu (np. chrupanie) oraz smak. Każda z nich może być właśnie przyczyną, dla której Dziecko w okresie neofobii pokarmowej lub Dziecko z różnymi trudnościami w jedzeniu może odczuwać lęk przed spróbowaniem. Według badaczy istotnym elementem jest również samo intelektualne poznanie produktów spożywczych, nawet bez udziału prawdziwego jedzenia.
Zabawa oswajająca jedzenie – zakupy
Bawiliśmy się w sklep spożywczy. Oluś jeździł swoim drewnianym samochodem z przyczepką, robił zakupy i zawoził do domu (drewniana skrzynka). Przy okazji rozmawialiśmy również o tym, co ugotujemy. Na wielkim kawałku papieru narysowałam różne produkty spożywcze. Oprócz narysowanych produktów pojawiły się też prawdziwe oraz ich drewniane odpowiedniki. Dziecko, które nie chce nawet dotknąć niektórych produktów ma tutaj alternatywę: może pakować je na niby lub może także skorzystać z drewnianych warzyw i owoców. Inny wariant zabawy to było rozkładanie towaru na półki. Zebraliśmy wszystkie produkty. Następnie Oluś rozkładał je na planszy, przyporządkowując do odpowiednich rysunków.
Zabawa oswajająca jedzenie – Muffinki z jedzeniowych mas plastycznych
Przepisy na masy plastyczne jedzeniowe i wiele innych ciekawych pomysłów znajdziecie na blogu charezinska.pl. Masa, którą my polubiliśmy bardzo to marchewkolina, która składa się z puree z marchewki i mąki ziemniaczanej. Podobnie można wykorzystać też puree z innych warzyw i owoców i tworzyć własne kompozycje. My zmodyfikowaliśmy nieco burakolinę z bloga podanego wyżej, ponieważ została nam resztka koktajlu buraczkowo- malinowego. To on stworzył bazę naszej masy. Zieloną masę zrobiliśmy z resztek brokułów z obiadu i z koperku, który już lekko zwiędł. Można kombinować dowolnie i wykorzystać resztki jedzenia. Mąkę ziemniaczaną dodajemy powoli, sprawdzając, czy konsystencja masy nam odpowiada.
Zabawa oswajająca jedzenie – Ogródek królika
Ogród Królika to przykład zabawy sensorycznej z dodatkiem prawdziwego jedzenia i figurek z modeliny. Po pierwsze, samo przygotowanie ziemii w formie domowego piasku kinetycznego jest już fajną aktywnością . Po drugie, możemy tu wymyślić wiele zadań, które mają na celu oswajanie z różnymi fakturami dotykowymi (na przykład grabienie ziemii ręką lub widelcem, sianie z wykorzystaniem różnych ziaren (fasola, groch, kasza, orzechy, nasiona słonecznika). Następnie, można próbować wykopać rączkami te ziarenka. Po trzecie, mamy tu też element oswajania wyglądu warzyw i owoców w formie sympatycznych figurek z modeliny i bohaterów z ulubionej książki. Skoro Przyjaciele Kubusia Puchatka lubią warzywa to może warto ich kiedyś spróbować?
Zabawa oswajająca jedzenie – układanie kompozycji na talerzu
Możemy także bawić się jedzeniem, tworząc różne kompozycje na talerzu. Pamiętajmy jednak o tym, żeby to rzeczywiście była zabawa bez presji, bez zachęcania, bez nastawienia na to, że jej celem ma być spróbowanie. Jeśli Dziecko nie jest zainteresowane próbowaniem, skorzysta mimo to, dotykając jedzenie, obcując z nim, doświadczając innych jego cech sensorycznych niż smak. Nasza kompozycja jest dosyć skromna, ale można stworzyć mnóstwo pięknych dzieł.
Zabawa oswajająca jedzenie – Farby rosnące barwione jedzeniem
Pomysł na tę zabawę znalazłam kiedyś na blogu Moje Dzieci Kreatywnie. Tutaj znajdziecie przepis. My postanowiliśmy trochę go zmodyfikować. Zamiast barwników lub kredy wykorzystaliśmy warzywa, owoce, kakao i przyprawy do barwienia naszych farb. W zabawie tej Dziecko ma możliwość obcowania z produktami spożywczymi. Dzięki temu oswaja się z ich dotykiem, zapachem i smakiem, jeśli zdecyduje się spróbować przed dodaniem do farb.
Nasze farbki zabarwiliśmy puree z buraczka, szpinakiem, kurkumą, kakao i cynamonem oraz truskawkami.
Zabawa oswajające jedzenie – stempelki
Znacie pewnie z dzieciństwa zabawę ziemniaczanymi stempelkami. Można je zrobić również z wielu innych produktów. Być może tego typu zabawy uznacie za marnowanie jedzenia. Ja również czuję, że warto wykorzystać w tym celu przede wszystkim resztki lub produkty, które są już mniej świeże. Badania pokazują jednak, że zabawa prawdziwym jedzeniem jest bardzo ważnym elementem oswajania i może zwiększyć spożycie warzyw i owoców. W związku z tym, przekłada się na ograniczenie marnowania żywności. W artykule jest bardzo dużo różnych pomysłów na inne formy oswajania, więc myślę, że każdy może znaleźć coś odpowiedniego dla siebie,.
Książki, gry i zabawki, które można wykorzystać w ramach zabawy oswajającej jedzenie
Książki pozwalają zapoznać się z jedzeniem w przeróżnych kontekstach. Picturebooki i książki z niewielką ilością tekstu mogą być dobrym pomysłem dla Maluszków. Stanowią dobre tło do opowiadania o produktach i potrawach, poznawania ich wyglądu, kształtu i koloru. Wprowadzają Dziecko powoli w świat jedzenia i różnych czynności związanych. Tego typu książek jest baaardzo dużo. Można również poczytać o nich na grupach lub blogach i wybrać coś odpowiedniego dla siebie. Ja pokazuję tutaj kilka pozycji z naszej biblioteczki, które towarzyszyły nam w poznawaniu jedzenia.
Jest też mnóstwo książek, które bezpośrednio wspierają dzieci w okresie neofobii lub z różnymi trudnościami w jedzeniu. Można również znaleźć takie, które w fajny sposób, zupełnie przy okazji, pokazują jedzenie w dobrym świetle. W przygody bohaterów płynnie wplecione są wspólne posiłki, pikniki, gotowanie i inne aktywności związane z przyjemnością jedzenia. Tego typu książek jest także mnóstwo i jest w czym wybierać. Poniżej przedstawiam kilka pozycji z naszej biblioteczki.
Lubię je wszystkie, ale chciałabym wyróżnić kilka z nich. Po pierwsze, „Najlepsza zupa na świecie” t którą kochamy z Synem całym sercem. Jest tam tyle dobra, ciepła i radości ze wspólnego gotowania i ucztowania zwierząt, że można do niej wracać ze wzruszeniem wielokrotnie. Druga książka, o której chciałabym wspomnieć to „Przy wspólnym stole”. Myślę, że wiele dzieci mogłoby się identyfikować z główną bohaterką, uroczą Żyrafą, która bała się spróbować nieznanych potraw. Trzecią, ciekawą książka, która może zainspirować także dorosłych jest „Szczurek Rysio i smak uważności”. Główny bohater odkrywa uważne jedzenie i zaczyna z wielką radością delektować się jedzeniem wszystkimi zmysłami. Myślę, że warto brać przykład ze Szczurka i wprowadzić uważne jedzenie w życie całej Rodziny. Mogłabym tak pisać bez końca, bo kocham książki. Wspomnę jednak o jeszcze jednej z naszych ulubionych książek, czyli o „Lamie Lence przy stole”. W niej również główni bohaterowie zmagają się z problemami bliskimi Dzieciom.
W ramach zabaw oswajających jedzenie można wykorzystać również różnego rodzaju gry. Powyżej przykład jednej z naszych gier – Czuczulotto. Można bawić się nią na różne sposoby. Bardzo lubię też drewniane warzywa i owoce na rzepy do krojenia, które również można wykorzystać na wiele sposobów.
Bardzo popularną i godną uwagi zabawką jest też kuchnia. Idealnie sprawdza się w zabawach oswajających jedzenie. Mój Syn uwielbia gotować w niej dla nas różne przysmaki. Wykorzystujemy ją też do zabawy w sklep.
Zabawy oswajające jedzenie – podsumowanie
Mam nadzieję, że udało mi się przekonać Was, że warto oswajać jedzenie poprzez zabawę z Dzieckiem. W kolejnych wpisach będę również poruszała temat dziecięcych trudności z jedzeniem z perspektywy dietetyczki, terapeutki SI i fizjoterapeutki.
Martyna Pszczółkowska-Szczubełek
Bibliografia:
- Philippa H., Houston-Price C., Kennedy OB., Increasing food familiarity without the tears. A role for visual exposure? Appetite (2011), doi: 10.1016/j.appet.2011.05.315
- Słoniowska A., Podejście responsywne w pracy terapeutycznej z niemowlęciem. Karmienie małego dziecka – wieloaspektowość w terapii. Wydawnictwo Pestka i Ogryzek S.C. Warszawa 2019
- Coulthard H., Williamson I., Palfreyman Z. & Lyttle S., Evaluation of a pilot sensory play intervention to increase fruit acceptance in preschool children, Appetite (2017), doi: 10.1016/j.appet.2017.10.01110.1016/j.appet.2017.10.011. Epub 2017 Oct 7.
- Heath P., Houston-Price C. B. Kennedy O., Increasing food familiarity without the tears. A role for visual exposure?
- Dazeley P., Houston-Price C., Exposure to foods’ non-taste sensory properties. A nursery intervention to increase children’s willingness to try fruit and vegetables. Appetite (2015), doi: 10.1016/j.appet.2014.08.040
- Owen LH., Kennedy OB, Hill C et al., Peas, please! Food familiarization through picture books helps parents introduce vegetables into preschoolers’ diets. Appetite (2018), doi: 10.1016/j.appet.2018.05.140
Bardzo dużo pomysłów na zachęcenie dzieci do zabawy. Ten wpis powinien być inspiracją dla wielu rodziców 🙂